MARÍN EN FESTAS. PREGÓN. LECTURA E AUTOR. MANUEL VILLANUEVA DE CASTRO. (PERIODISTA)

Foto: FdV

Alcaldesa, autoridades, familiares, marinenses, boas tardes a todos:
O tempo é un círculo que se prega sobre si mesmo. O nudo repítese de forma precisa.
Hai 28 anos tiven o privilexio de pregoar estas mesmas festas. O pasado Nadal, a alcaldesa pediume que tamén este ano me fixera responsable desta honra. Nunca lle poiden negar nada a Marín.

O de hoxe será un pregón dividido en 5 partes, no que me farei axudar por algúns amigos. Dedicado ao mar porque teño para min que ao mar lle debemos moitas cousas, pero sobre todo porque nos viu nacer, porque sempre está con nós recordando as nosas orixes, ensinándonos a sentir, achegándonos as doses necesarias de utopía.

Este pregón quero dedicarllo a todas as xentes do mar. E de maneira especial a un amigo, Alfonso Díaz, que está pasando por un momento de saúde complicado: Moita forza e ánimo.

Esperámoste para que de aquí a pouco cumplas con ese anceio de cociñar frente ó mar. Que estas palabras de hoxe che cheguen con toda a miña calor, e coa miña aperta mais grande.

Dicía o poeta alemán Jean Paul que “a memoria é o único paraíso do que non podemos ser expulsados”. Nacín no Cantodarea, o barrio pesqueiro máis curtido do mundo. Aí aprendín a linguaxe do mar, a canción das súas ondas, o furor dos seus vendavais nos días invernais de galernas e ventos do sur que nos confinaban na casa para exercitar a cantarela da táboa de multiplicar e exercitar a escritura na libreta de dúas liñas de Rubio.

Sentado nun norai do seu peirao aprendín tamén, como todos os mariñeiros, que detrás dun horizonte sempre hai outro horizonte, como unha chamada, un desafío que afrontaron moitos dos nosos á procura dunha vida mellor.

Lembro aquela vida do meu vecindario que comezaba a esa hora máxica da medianoite na Lonxa Vella, na que compartían espazos vendedores, compradores, carrexóns, regateiras, mariñeiros, patróns, armadores e todos os que viñan a gastar vida naquel arelado microcosmos: o pobo chan e os aristócratas do mar.

Hai moitas cousas inesquecibles que me unen a Marín: non só o espello brillante da ría, senón tamén outros recordos aínda quentes que conservo, como as viaxes en trole, o moderno sucesor do tranvía, ambos desaparecidos. Gustábanos ir diante ao lado do condutor, se o trole era dun piso; e na parte superior ou na aberta plataforma de subida se eran de dous. Aquela viaxe de Marín a Pontevedra era un exercicio de historia: tiña parada na Granxa de Montero Ríos.

Paraba o trole tamén na de Tiburcio, fronte ao palacete onde pasaba o verán D. José Echegaray, o primeiro español que conseguiu o Premio Nobel de Literatura e recoñecible porque a súa cara estaba impresa nos vellos billetes de mil pesetas, por algo fora tamén o primeiro gobernador do Banco de España. Ven ao caso o señor Echegaray porque nunha ocasión na que o invitaron a subir ao tranvía declinou a invitación alegando que levaba présa. 

Aquí estaban os cines Avenida e Quiroga cos seus patios de butacas e os seus bancos de anfiteatro e xeral. Alí nos emparellabamos co nosos heroes: Paul Newman, Robert Redford, Clint Eastwood, Marlon Brando, Cary Grant. E namorabamos delas: (a nostalxia) Audrey Hepburn, Romy Schneyder, Brigitte Bardot, Claudia Cardinale, Natalie Wood… Alí vimos por primeira vez unha película que hoxe soaría como unha premonición, a comedia bélica “Qué vienen los rusos”. E fóra esperábamos o carriño da Anduriña.

Na tele deambulaban o fantasma de Belphegor polo Louvre e os vaqueiros de Bonanza. O Fuxitivo fuxía do Tenente Gerard e non encontraba nunca o Manco. Massiel gañaba Eurovisión e Hermida contábanos a chegada do home á Lúa. E o máis importante, grazas á tele vimos debutar co Pontevedra a Laureano, “Nito O Perrincho”, un dos nosos.No Cantodarea, aqueles que fomos criados nos anos 60 faciámonos moitas preguntas pensando que as súas respostas farían dos tempos futuros espazos máis habitables. Buscabamos un camiño que levara as nosas vidas a atopar historias que merecese a pena contar. 

Pura nostalxia. Ese costume de volver aos recordos que ás veces son máis reais que o presente. Coma no libro “Tal como éramos”, ese álbum de lembranzas da escritora pontevedresa Susana Fortes, a quen lle pedín que, desde outro lugar máxico e compartido da Praia de Lapamán dese a puntada final a este tecido da memoria.

O mar é unha partitura, ten a súa propia música: a das ondaxes furiosas no océano, a das ondas mansas chegando ás beiras das nosas praias. Ten tamén a súa música anfibia, a das sereas coas que hai que ter coidado se facemos caso da canción de Fito y los Fitipaldis.
O mar canta e danza nas rías ou nas praias, xunto a el sempre fomos bos compañeiros.

Ao mar cantáronlle e tocáronlle grandes intérpretes de todas as músicas: clásicas e modernas, cantautores e poetas. E logo están os nosos, as nosas músicas de sempre: a Salve Mariñeira, ese himno emocionante das grandes ocasións que pon os pelos de punta a quen amamos o mar.

E no popular andan Os do Trío Ruada (un recordo emocionado para Quin O Cachaza) co seu “Marín del alma” enxalzando O Cantodarea como terra de grandes cantores, ou esa praia de Portocelo, berce de todos os amores.

O mar deunos ata cancións moi cachondas, coma a desa lancha de Marín coa proa de carballo na que o rodaballo non lle quitaba ollo ao patrón que tamén era de aquí, un dos nosos. Pero, mala chispa, houbo que comelo asado por non haber aceite. Onde andabas Fonsiño cos teus Aires de Jaén?

Metidos no terreo do cachondo, esta terra é tan así que todos os anos se permite enterrar unha sardiña, para que a ninguén se lle esqueza o de “Nostra in mare fortuna”, menos mal que o fan fóra de temporada, alá polo Entroido, e non por San Xoán, que andan polas nubes. Entérrana cantándolle unha ladaíña e noutro tempo ao compás das cancións deses chimpatazas do Xarangallo o Mangallo. Andan tamén en tempos recentes os Salghariteiros reemprendendo esa fermosa tradición de cantar nos bares e tabernas. Benditos sexan.

E para espertarmos cada día e lembrar que aquí están as festas andan as dianas e alboradas dos nosos grupos de gaitas: os (as músicas e o mar) veteranos Chaneiros e Trompos aos pés, ou os máis xoves de Airiños de San Xulián e Picuíña. Xa que falo de gaiteiros non debo esquecerme do mestre Francisco Landín Pazos, que me ensinou a cantar “Cuando calienta el sol” dos Hermanos Rigual e non logrou facer carreira de min. Home bo e xeneroso, e como ben di o meu querido Julio Santos, unha desas personalidades coas que se forxou a historia de Marín.
E logo está esa música vocal prodixiosa interpretada a coro por “Lembranzas”, a veterana. Polo Coro de Cámara Thalassa, ou o Orfeón de Ardán. Voces para levar no corazón para remover a alma, cancións que veñen e van e que quedan xa para sempre con nós. Ou agardar ata o Nadal para ese maravilloso concerto que da banda da Escola Naval Militar cun improvisado coro de alumnos, que é todo un espectáculo.

Marín baila ao ritmo cadencioso da Danza de Espadas, ese rito ancestral en honor do noso patrón San Miguel. Unha coreografía simbólica patrimonio desta vila, danza branca de Galicia que se baila desde hai catro séculos. Síntome moi orgulloso de ser confrade de honor desde hai dez anos do Padroado de Mareantes, garda e custodia desta tradición gremial. Grazas sempre.

Desta tradición falei moito co meu bo amigo o gaiteiro Carlos Núñez, que se perde moitas tardes no solpor da praia de Aguete. A música de Carlos é tamén un asubío mariño, un andar polas estrelas que guían os camiños do mar. Sei que quere este gaiteiro

internacional, propietario dun Grammy desde hai 25 anos, facer algo coa música da nosa Danza, pero quen son eu para contalo estando él.

Creo lembrar que dicía Cunqueiro que o oficio de pregoeiro e o de fogueteiro son moi parecidos: ambos teñen que acender a mecha que anuncie con forza o comezo da alegría e os dous corren o perigo de queimar os dedos e atrasar o inicio dos festexos se o foguete -o pregón- non sobe e explota con estrondo. Pero este risco, esta dificultade non incapacitan nin o privilexio nin o orgullo que un debe ter por ser portavoz das festas do seu pobo por segunda vez, como é o meu caso.

O epicentro de moitas adolescencias -tamén o foi da miña e da miña xeración- foron as festas: as de San Xulián na súa parroquia, San Brais en Mogor, as de San Xosé do Cantodarea e San Xoán que custodia coma unha sentinela o meu querido Chicho Montoto, as da Cañota e San Pedro e estas, as principais, as que se celebran en honor da Virxe do Carme, no punto culminante do verán. Probablemente as máis esperadas. Tamén o eran antes naquel tempo de ir de comida á praia, das verbenas con autorización para chegar tarde á casa, do Baile da Cabaza no Vergel… Os recordos animados do verán no país das maravillas que era o mes de xullo. Nel escribíamos os soños.

Aínda hoxe pelexaría por ter un sitio no “Mar de España”, o barco que transportaba na procesión marítima a imaxe da Virxe: se gardo silencio podo escoitar no labirinto da miña memoria o son das sereas dos barcos como gritos de alegría arredor da súa patroa pedindo a súa protección.

Hoxe son outros tempos de autoestradas dixitais, comunicación electrónicas, de orquestras con aderezos audiovisuais, de celebracións corsarias, de dijeys e Tanxugueiras, de Xacobeas, que andarán tamén cantando aquí ás festas o próximo venres, conducidas por unha querida compañeira de travesía profesional, Patricia Pardo, a cara familiar de cada mañá na televisión, en Telecinco.

Hoxe son tamén tempos felices, de recuperación, nos que volveremos a celebralo todo como merecemos: na normalidade dos abrazos que deixaramos colgados do calendario. Nestes tempos veloces o mellor é sempre volver, a Marín, coa súa pausa, cos meus, cos nosos, con vós, porque parafraseando un escritor ourensán: “Marín é o mundo, é o mundo enteiro”. (as festas) 
Porque hai que poñer sempre a alma onde se poñen os pés. Na alma levamos escritos os nosos sinais de identidade, cómpre recoñecelos e defendelos co empeño moral de proclamar sempre de onde vimos, de onde somos. De aquí, da pel tersa desa ría, dese porto, do trato cordial das xentes deste pobo, da vosa calor como enerxía para seguir adiante, da Virxe do Porto e San Miguel, os nosos patróns; da Virxe do Carme, representada nesa maravillosa talla esculpida por un escultor de Cambados grande onde os houbese, Francisco Asorey, que se conserva na Escola Naval Militar. Nela quero determe, e dela pedinlle que nos fale a un bo amigo, que tamén frecuenta este lugar: é cambadés e escultor de prestixio internacional: Paco Leiro.

Hai un par de meses o poeta Benjamín Prado díxome que “as amistades máis bonitas empezan nos bares”. Nacín nunha casa que tiña un bar debaixo, o Cantaclaro, como un presaxio, unha ensinanza sentimental, un lugar no que aprender que nos bares a vida cobra outro sentido porque a vida tamén está chea de tragos.

Ás tabernas, aos cafés e aos bares vai a xente para todo o que necesita, van cando teñen sede, claro, e cando teñen fame e cando están cansos. Van cando están contentos a celebrar e cando están tristes a afogar as súas penas… Van cando queren encontrarse, e incluso algunha vez foron cando quixeron aliviarse do frío nos tempos nos que non había calefacción.

Nos bares entre fumes e suores planificábanse todas as medianoites. Establecíanse reunión con cancións, cantábase, escoitábanse moitas historias, algunas fabulosas, sobre o mar e as súas xentes. As tabernas sempre estiveron preto do mar e son unha cátedra de aprendizaxes na que todos os contos se cruzan.

España está composta de bares e cafés nos que dormen os poetas e os gatos. E nas tabernas permanecen os ribeiros gardados, as cancións para o brinde e todas as tripulacións dispostas a saír. Na taberna sempre esperan os amigos. E logo están esas interminables partidas nas que os xogadores empedernidos esperan a chegada da boa carta que cambie a súa estrela.

Marín tiña tamén o seu santo taberneiro, San Caralampio bispo de Éfeso e santo milagreiro, cuxa celebración trouxo desde Melide a Marín o recordado Jesús Novo, e cuxa imaxe se gardaba na Navarra. San Caralampio é o patrón dos borrachos e dos coxos, e dado que me gusta beber e por idade non estou libre de coxeira, mellor acollerme á súa protección que á de San Manuel, que por celebrarse o día 1 de xaneiro é propenso á distracción e a quedarse durmido. O mar ten os seus portos e tabernas, como esa submarina, a de Galiana de Cunqueiro, un lugar inexistente no que todo o mundo estivemos. Unha profundidade habitada. (as tabernas e os bares)

“Amo los bares y tabernas junto al mar, donde la gente charla y bebe solo por beber y charlar”, escribiu o poeta cubano Nicolás Guillén. Como os/as do Cantodarea : a do Coxo, Cabaleiro, Chuvias, o Fogar do Pescador, Casa Pilán, os bodegóns de arriba e de abaixo, o mítico Café do Fume ou a de Cambeiro. No centro de Marín: O Submarino, A Palmera, Tres Portiñas, O Laberinto, A de Cadilleiro, O Colón, O Carballinés, Bar América, O Merendero, Te espero en la esquina, O Umia, O Caixón, O Lelé, A Farola, o Bar Marín ou a de Olaf o Alemán. E tantos máis, perdón polos esquencementos disculpables na memoria dun sexaxenario que non dá para tanto. Todos lugares para beber, para falar e para soñar.

Mentres os bares sobrevivan, digo para min, hai esperanza. E para terminar dou paso ao taberneiro máis célebre que deu Galicia, Petróleo de Mareas Vivas. Luís Zahera.

O mar ten a cor azul da tinta da escritura. Sobre a pel do mar escribíronse as páxinas máis belas da literatura: Ulises foi o primeiro home que pasou máis tempo no mar que en terra. Para outros como Robinson Crusoe, o mar foi unha prisión que o encarcerou nunha illa.
E tamén hai eses mundos submarinos, habitados por nemos e poseidóns, sereas e galianas. E os tesouros gardados nesa illa que sempre quixemos encontrar.

Hai mares do norte bravos e desafiantes e mares do sur nos que atopar o sosego, o retiro. O paraíso no mar da terra. Polo mar, grazas ao mar, e coa imaxinación, valor e decisión descubríronse novos mundos, ensanchamos o planeta, fixémolo máis grande, con descubrimentos que na miña opinión foron máis importantes que a chegada do home á Lúa.

Eses que convocaron a Colón, Elcano ou Magalhães ás grandes expedicións, os desafíos máis grandes do mundo que xeraron a primeira globalización (ese termo do que tanto se fala agora).

Os océanos sempre foron espazos míticos, cheos de personaxes inesquecibles como Moby Dick, a balea protagonista dese libro que marcou as nosas vidas no que non hai unha soa páxina que non fale do mar.

Xa sabedes, “nuestras vidas son los ríos que van a dar a la mar”, dicía ese poema que repetimos na escola mil e unha veces. A vida é tamén unha travesía, unha loita e un traballo, deses sabemos todos pero quen máis son os mariñeiros.

Antes que o tempo xa estaba o mar, dicía Borges, ese que nos ten atado ás súas beiras, ás praias que cantan os poetas. Necesitamos do mar porque nos aprende. Mar ten a maioría absoluta das letras de Marín, que ten no Cantodarea un lugar anfibio, ese territorio que sempre vai comigo como unha redoma de saudade. Nos seus peiraos descubrín iso tan bonito como certo que di o meu amigo Manolo Rivas: “que os barcos son as mellores construcións da humanidade”. ‘Buena mar’ é un desexo e tamén un dos libros coa mellor literatura sobre o mundo da pesca nas augas imposibles do Gran Sol. 

Cóntao o poeta e xornalista Antonio Lucas, a vida dos nosos, da nosa xente de aquí nese látego mariño do Atlántico Noroeste.Estaban tamén os nosos capitáns intrépidos, patróms e mariñeiros como Xosé Cachaza, Cándido O Putón, Andrés O Palludo, Xosé Perrachica, Xosé Piñeiro o do Nodales, o último barco da ardora, Patacón, Andrés O Abisinio, e tantos mais. Homes de ferro en barcos de madeira. E logo estamos nós mariñeiros en terra, como dicía Rafael Alberti. Aprendices e catedráticos da espera. Mención especial merece neste capítulo o Ateneo Santa Cecilia, gardián da nosa cultura desde hai tempo. Desde sempre. 

Que saiban que levo con orgullo este recordo. Quérovos. Non o deixedes nunca. E os que vivimos lonxe temos esa literatura do cotián, o fío, o cordón umbilical informativo coa terra, os xornais: Faro de Vigo, La Voz de Galicia, Diario de Pontevedra, Pontevedra Viva, Carriola ou Cousas de Carragal. Unha telegrafía diaria que nos permite desde a Meseta cincenta de Madrid seguir pegado a vos. 

Pedinlle a Susana Pedreira é amiga e xornalista, unha voz asociada á radio de Onda Cero Pontevedra e á literatura, a tanta que pasou polas súas mans, que pecchara ela esta parte.

Marcho que teño que marchar, pero antes os agradecimentos: Grazas a Amparo, a miña muller, por axudarme a non perderme neste camiño. Aos Diegos de Trece Amarillo, sen eles non podería facelo, deles é a parte audiovisual. Ao meu amigo Paulino Novo, que coida sempre de que o meu galego estea ben afinado e que cada mes de agosto se perde comigo por Marín. A todos vós marinenses pola paciencia, a atención e o cariño dispensados.

Saúde e Felices Festas!

Marín, 9 de julio de 2022